Dziedziczenie ustawowe. Jaka jest kolejność dziedziczenia?

Dziedziczenie ustawowe to najpopularniejsza forma dziedziczenia w Polsce. Wszystko dlatego, że wciąż mało kto decyduje się na sporządzenie testamentu. Spadkobranie ustawowe uprzywilejowuje najbliższych członków rodziny. Sprawdź, jaka jest kolejność dziedziczenia i kto ma prawo do spadku.

Dziedziczenie ustawowe

Dziedziczenie ustawowe odbywa się na zasadach wskazanych w ustawie kodeks cywilny. Określono tam grupy dziedziczenia. Dopiero gdy osób z wyższej grupy nie ma bądź nie chcą one albo nie mogą dziedziczyć, pod uwagę brane są dalsze grupy. Jedynym sposobem na zmianę ustawowego porządku dziedziczenia jest sporządzenie testamentu.  

Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed ustawowym. Jeśli zmarły sporządził testament, wiążący jest porządek dziedziczenia w nim ustanowiony.

Testator może pominąć w swojej ostatniej woli najbliższych krewnych i rozporządzić majątkiem w pełni zgodnie ze swoim uznaniem. Trzeba jednak pamiętać, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się zachowek – czyli część udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym (połowa albo dwie trzecie wartości udziału, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni).

Kolejność dziedziczenia ustawowego

Prawo do dziedziczenia ustawowego w pierwszej kolejności przysługuje dzieciom spadkodawcy (bądź ewentualnie ich zstępnym) i małżonkowi. Jeśli zmarły nie miał potomków, dziedziczy jego małżonek lub rodzice (albo ewentualnie rodzeństwo).

Dopiero gdy nie ma takich krewnych, spadek przypada dziadkom spadkodawcy (bądź ewentualnie ich zstępnym). Gdyby okazało się, że oni również nie dożyli otwarcia spadku, majątek przypada pasierbom, których rodzice nie żyją, a w dalszej kolejności gminie ostatniego miejsca zamieszkania.

Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Dziedziczenie ustawowe: ile dziedziczy żona po mężu, a ile dzieci?

Dziedziczenie bez testamentu w pierwszej grupie przyznaje spadek dzieciom i małżonkowi. Wskazani krewni dziedziczą w równych proporcjach, jednak część, która przypada małżonkowi, nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych (bądź odpowiednio dalszym zstępnym, np. wnukom).

Jaką część dziedziczy żona po mężu w praktyce? Jeśli małżeństwo miało jedno dziecko, krewni będą dziedziczyć po połowie. Gdy dzieci było więcej – np. czwórka – żona odziedziczy ¼ spadku, a dzieci podzielą między siebie pozostałe ¾.

Dziedziczenie ustawowe: małżonek i rodzice

Udział spadkowy przypadający każdemu z rodziców, który dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. W sytuacji, gdy ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem wynosi połowę spadku. Jeśli nie ma ani zstępnych, ani małżonka spadkodawcy, jedynymi spadkobiercami ustawowymi zostają rodzice (w równych częściach).

Kto dziedziczy, gdy nie ma dzieci? Najlepiej pokazać to na przykładzie. Jeśli zmarły nie miał dzieci i pozostawił żonę oraz rodziców, żonie przypadnie połowa spadku, a rodzicom po ¼ całości spadku.

Dziedziczenie ustawowe: rodzice i rodzeństwo

Gdyby w przedstawionej w powyższym akapicie sytuacji matka albo ojciec spadkodawcy nie dożyli otwarcia spadku, udział spadkowy, który by im przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy po równo.

Jeżeli ktoś z tego grona zmarł wcześniej, ale pozostawił zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada tym osobom. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.

Na tej podstawie można wskazać, że w sytuacji, gdy przy życiu pozostał tylko ojciec zmarłego i dwójka jego braci, krąg spadkobierców ustawowych obejmie właśnie te osoby odpowiednio po połowie i po ¼ całości spadku.

Co lepsze testament czy dziedziczenie ustawowe?

Dziedziczenie spadku na podstawie ustawy sprawia, że dochodzi do podziału według z góry narzuconych przepisów. Ustanowione w kodeksie cywilnym zasady nie uwzględniają m.in. rzeczywistych relacji rodzinnych. Jeśli spadkodawca chce rozporządzić swoim majątkiem zgodnie z własną wolą, zdecydowanie lepiej sporządzić testament.

Prawo spadkowe w Polsce nie ogranicza kręgu osób, którym można przekazać majątek po śmierci. W testamencie możesz więc powołać do dziedziczenia różne osoby, w tym również niespokrewnione z Tobą – np. przyjaciela czy osobę prawną. Możliwe jest zarówno powołanie do całości spadku, jak i przekazanie majątku w określonych częściach. Nie ma znaczenia, kim te osoby są dla Ciebie. Z tego powodu sporządzenie testamentu jest uważane za rozwiązanie najbardziej elastyczne dla spadkodawcy.

Z drugiej strony dziedziczenie bez testamentu nie wymaga podejmowania żadnych działań przez spadkodawcę. Jeśli więc w danym stanie faktycznym i prawnym danej osobie odpowiada porządek dziedziczenia ustanowiony w kodeksie cywilnym, to sporządzanie testamentu nie jest konieczne.

Dziedziczenie a separacja i rozwód

Zasady dziedziczenia ustawowego są szczególnie korzystne dla krewnych zmarłego. Co jednak w przypadku, gdy między małżonkami nastąpił rozwód albo separacja?

Dziedziczenie po byłym małżonku jest oczywiście wyłączone. Jeśli doszło do rozwodu i małżeństwo zostało prawomocnie rozwiązane, nie ma mowy o dziedziczeniu. Były partner nie jest wtedy brany pod uwagę przy podziale majątku – bo nie ma statusu małżonka.

Małżonek jest również wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Takie wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu.

Wyłączenia może dochodzić każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem (np. dzieci czy rodzice spadkodawcy). Termin do wytoczenia powództwa jest ograniczony i wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.

Najczęściej zadawane pytania