Spisanie testamentu pozwala podzielić majątek na wypadek śmierci zgodnie ze swoją wolą. Część z pominiętych w treści ostatniej woli najbliższych członków rodziny może jednak ubiegać się o zachowek. Dowiedz się, komu przysługuje takie świadczenie i jak można go obliczyć.
Co to jest zachowek?
Zachowek to określona kwota udziału spadkowego, który byłby należny w przypadku dziedziczenia ustawowego – czyli dziedziczenia na podstawie zasad określonych w kodeksie cywilnym. Ten sposób podziału uprzywilejowuje najbliższych członków rodziny. Ich pominięcie w testamencie sprawia, że warta uwagi staje się instytucja zachowku.
Czy testament zwalnia od zachowku? Nie. Nawet spisując testament, musisz liczyć się z tym, że uprawnieni na podstawie ustawy będą mogli mimo wszystko domagać się części Twojego majątku. Jedynym sposobem na pozbawienie zachowku jest wydziedziczenie.
Kto ma prawo do zachowku?
Zachowek przysługuje najbliższej rodzinie spadkodawcy. Ideą tej instytucji jest zadbanie o interesy tych osób, które łączą z nim – przynajmniej w teorii – najbliższe relacje. Do tej grupy należą zstępni (osoby pochodzące od spadkodawcy – dzieci, wnuki itd.), małżonek oraz rodzice zmarłego. W niektórych sytuacjach życie układa się tak, że zmarły chce pominąć swoich najbliższych podczas ustalania prawa do spadku. Aby ich chronić, ustawodawca zagwarantował im zachowek, który jest równy części ustawowego udziału spadkowego.
Kto jest zobowiązany do wypłaty zachowku?
Jeżeli wymienione powyżej osoby nie otrzymały należnego im zachowku albo w postaci otrzymanej od spadkodawcy darowizny albo w formie powołania do spadku czy zapisu, przysługuje im przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Jeżeli osoba uprawniona do zachowku jest też powołana do dziedziczenia – czyli w sytuacji, gdy zachowek tylko uzupełnia należny jej udział – ponosi ona odpowiedzialność za zapisy zwykłe i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku. Ponadto, jeżeli spadkobierca zobowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony w danym stanie faktycznym i prawnym do zachowku, to jego odpowiedzialność jest ograniczona do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
Wysokość zachowku – jak obliczyć zachowek?
Ile wynosi zachowek? Wysokość zachowku zależy od sytuacji uprawnionego. Jeżeli ten jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, przysługuje mu dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, a w innych wypadkach – połowa wartości tego udziału.
Zastanawiasz się, jak obliczyć zachowek? Oprócz uwzględnienia wartości wskazanych powyżej musisz również pamiętać, że przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Dodatkowo nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę – jednak z uwzględnieniem zasad dotyczących obliczania substratu zachowku, które zostaną przedstawione w dalszej części artykułu.
Przykładowe obliczenie zachowku
Obliczenie wysokości zachowku w większości przypadków nie jest skomplikowane. Dla przykładu, gdyby na zasadach dziedziczenia ustawowego dziedziczyli mąż i rodzice zmarłej, ale w testamencie zostaliby uwzględnieni tylko mąż i matka spadkodawczyni, to wysokość zachowku przypadającego na rzecz ojca wyniesie 12,5% całości spadku. Jeśli substrat zachowku wyniesie 300 000 złotych, zachowek dla ojca będzie miał wartość 37 500 złotych.
Testament i zachowek a dziedziczenie ustawowe
Prawo spadkowe rozstrzyga, że zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, przysługuje zachowek. Z tego powodu, nawet jeśli pominiesz swoich najbliższych w testamencie i zdecydujesz się np. na powołanie do całości spadku przyjaciela, nie otrzyma on całości Twojego majątku.
Jak spisać testament bez prawa do zachowku? Aby uniknąć płacenia zachowku, w ostatniej woli trzeba zawrzeć wydziedziczenie.
Czym jest substrat zachowku? Darowizna a zachowek
Substrat zachowku to wartość majątku spadkowego, który bierze się pod uwagę podczas obliczania zachowku. Aby go określić, należy określić czystą wartość spadku, a następnie doliczyć darowizny i zapisy windykacyjne, ale z uwzględnieniem poniższych zasad:
- pomija się drobne darowizny, które są zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach oraz te, które zostały dokonane więcej niż dziesięć lat przed śmiercią spadkodawcy i na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku;
- w przypadku zstępnego nie uwzględnia się darowizn, które zostały uczynione w czasie, gdy nie miał zstępnych (z wyjątkiem sytuacji, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego);
- w odniesieniu do małżonka nie dolicza się do spadku darowizn, które zmarły uczynił przed wstąpieniem w związek małżeński z nim;
- wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku;
- wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Jak ubiegać się o zachowek?
Jeśli przysługuje Ci zachowek, w pierwszej kolejności skieruj do spadkobierców (jednego albo wszystkich) wezwanie do zapłaty. W piśmie należy wskazać, jakiej kwoty się dochodzi i na jakiej podstawie. Pamiętaj również, aby wyznaczyć rozsądny termin do zapłaty. Jeśli wezwanie nie przyniesie skutków, konieczne będzie skierowanie sprawy do sądu.
Przedawnienie zachowku
Prawo do zachowku ulega przedawnieniu. Tym samym masz tylko określony czas na ubieganie się o swoje prawa.
Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu, natomiast roszczenie w stosunku do osoby obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
Czy można nie opłacić zachowku?
Nie można uniknąć płacenia zachowku, jeżeli jest on w danej sytuacji należny. Brak zapłaty może doprowadzić do wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Jeśli potencjalny uprawniony zgłosił swoje roszczenie, przeanalizuj stan faktyczny i prawny. W razie potrzeby skonsultuj się z prawnikiem.
Jak uniknąć płacenia zachowku?
Uniknąć zapłaty zachowku można w sytuacji, gdy uprawniony jest niegodny dziedziczenia, zrzekł się prawa do zachowku bądź został wydziedziczony. Masz również prawo powoływać się na zasady współżycia społecznego. Chodzi tu o naruszenia zarówno w stosunku do spadkodawcy, jak i zobowiązanego do zapłaty zachowku.